DAVRANIŞ PROBLEMLERİNE ÖRNEK ÇÖZÜMLER:
Çocuğunuza yemek yeme kurallarını öğretmek istiyorsunuz. Yemeğe hep birlikte oturulduğunu, masada hangi sandalyede oturması gerektiğini, kaşığı hangi eliyle tutması gerektiğini, çatalla ve kaşıkla hangi yiyeceklerin yenebileceğini, bazı yiyeceklerin elle de ısırarak yenebildiğini ve benzeri birçok beceriyi öğretmeye çalışıyorsunuz. Ama çocuğunuz ısrarla başına buyruk hareket etmek istiyor ve sizi dinlemiyor.
Şimdi davranış problemlerini sıralayalım:
? Sofraya oturduğunuz sırada oyun oynamak istiyor ve masaya oturmayıp kendi kendine oynuyor.
? Siz doyup masadan kalktığınızda masaya oturup yemek istiyor.
? Masada sizin gösterdiğiniz sandalyede değil kendi istediği sandalyede oturmak istiyor.
? Makarnayı çatalla yemeyip eliyle yemek istiyor. Siz kaşıkla yiyebileceğini söylemenize rağmen pilavı dökerek çatalla yiyor.
Şimdi söyleyin bu durumda ne yaparsınız? Bağırıp çağırır mısınız? Döver misiniz?
Dövdünüz ya da bağırdınız ya da azarladınız. Şimdi söyleyin işe yaradı mı? Çocuğunuzun inatçılığı, hiperaktivitesi, hırçınlığı vb. davranışları hangi yönde değişti?
ÇOĞUNLUKLA İŞE YARAMAZ!...
Çok nadir olarak bazı çocuklar bu durumda susar bir kenara çekilir ya da istenileni yapar. Ancak genellikle daha çok hırçınlaşır, ağlar, tepinir, inatlaşırlar.
Yukarıdaki örnek tipik bir olay örneğidir. Bu olay birçok ailede yaşanmış olabilir. Ya da benzeri bir olay da yaşanmış olabilir. Aileler tutarsız, rast gele, anlık çözümlerle davrandıkları için bu noktaya gelmektedir. Yukarıdaki olayda anne ya da babadan herhangi biri o anı kurtarmak için çocuğun istediği yönde bir tavır takınır diğer ebeveynde buna hiç sesini çıkarmaz. Böylece çocuğun istediği olmuştur. Çocuk mesajı alır. “Annem ve babamı zorladığım zaman benim istediğimi yapıyorlar. Bundan sonra bütün istediklerimi yaptıracağım. ”İşte çocuğun bu durumdan çıkardığı mesaj. Bir sonraki isteğini daha ısrarlı ve daha hararetli bir şekilde isteyecektir. Ailede çaresizlik içinde istediği şeyi yapacaktır. Böylece çocuk her yeni isteğinde isteme şeklinin şiddetini ve ısrar etme süresini daha fazla arttırarak ebeveynin karşısına çıkacaktır. Artık çocukla baş edemeyen ebeveyn çaresizlik içinde bir uzmana danışır.
Oysa yapılacak küçük değişikliklerle çocuğun davranışlarının problemli hale gelmesi önlenebilir. Üstelik ailenin tutumlarını değiştirmesi aile içinde güveni ve diyalogu arttıracaktır.
Yukarıdaki maddelere tek tek çözümler üretelim:
Sofraya oturduğunuz sırada oyun oynamak istiyor ve masaya oturmayıp kendi kendine oynuyor.
Şimdi yukarıdaki örnek davranışı davranış öncesi-davranış-davranış sonrası şeklinde inceleyelim.
Davranış öncesi Davranış Davranış sonrası
Çocuk oyuncakları Annesi yemeğin Çocuk oynamaya
ile oynar. hazır olduğunu devam eder.
söyler
Annesi oyuncaklarını Çocuk daha istekle Annesi kızgın
toplamasını söyler oynamaya başlar sesle yemeğe
gelmesini söyler
Aile yemeğe başlar Çocuk oyununa Ebeveyn çok devam eder. kızar
Şimdi hep beraber çözüm üretelim. Çözüm için kullanacağımız teknikler; ödül-ceza-söndürme başlıkları altında toplanı;
Söndürmeye örnekler verelim:
1.Bu davranış yeni başlamışsa görmezden gelmek en etkili yoldur.Tabi bu arada çocuğun en sevdiği yemekler ön plana çıkartılıp yenirken abartılar yapılır ve çocuk özendirilirse daha etkili olacaktır. Çocuğun davranışı sönmeye başladığında sizde normal davranmaya başlarsanız problem ortadan kalkar.
2.Davranış uzun süredir devam ediyor ve siz yeni yeni ciddiye almaya başladınızsa daha tutarlı ve daha farklı yaklaşım denemek gerekebilir. Bu durumda yemek saatleri ile oyun saatleri arasına farklı bir etkinlik koyarak çocuğun dikkatini oyundan çekebilirsiniz. Tabi daha sonrada dikkatini yemeğe yönlendirebilirsiniz. Burada dikkat etmeniz gereken ebeveynlerin tutarlı davranışlar sergilemeleri. Ayrıca kararlı olmanızda önemli.
Cezaya örnekler verelim:
Davranış bir müddettir devam ediyor ve siz ancak fark ettinizse ceza yöntemini kullanabilirsiniz.
1.Birinci tür ceza: Ya da bir sonraki öğün de tatlı yemesini yasaklarsınız.
2.İkinci tür ceza: Eğer çocuğunuz her şeye rağmen yemeğe gelmemekte direnirse sevdiği şeylerden mahrum edebilirsiniz. Bu yönteme eğitimde ceza yöntemi diyoruz. Çocuğunuz oyuncaklarla oynamak için yemeğe gelmiyorsa oyuncaklarla oynamayı yasaklayabilirsiniz. Tabi bu yasak bütün zamanı kapsamamalı. Özellikle yemek saatinde yasaklanmalı ki neden yasaklandığını çocuk daha iyi kavrayabilsin.
Pekiştirmeye örnekler verelim:
Henüz kronikleşmemiş davranışlarda oldukça etkilidir. Söndürme tekniğini kullanırken de etkili bir yöntemdir.
1.Olumlu pekiştirme : Gözlemlemenin sonucunda yemek saatinin çocuğun oyun saatine yakın olduğunu gördük. O zaman ya yemek saatinde değişiklik yapacağız ya da çocuğun oyun saatinde değişiklik yapacağız. Çocuğun oyun saatini azaltıp ilgisini farklı bir yöne kaydırabiliriz. Örneğin sofrayı hazırlarken size yardım etmesini teklif edebilir ve bunu oyunun bir parçasıymış gibi sürdürebilirsiniz. Örneğin: Bebeği ile oynayan kızınıza “ hadi kızım bak sofrayı hazırlarken bebeğin bana yardım etmek istiyor istersen sende tabakları sofraya taşıyabilirsin” diyerek tabakları taşımasını sağlayın. Küçük kas gelişimi buna müsait değilse elinden sizde tutup taşımasında yardım edin. Yardım etmesini ödüllendirin. Örneğin yemekte çocuğunuzun çok sevdiği bir tatlı, meyve ya da yemek varsa bunu ona ödül gibi verin. Eğer oyuna devam etmek isteyen oğlunuzsa ve arabaları ile oynuyorsa “oğlum tabakları taşımamda bana yardım eder misin. Hadi senin arabanla tabakları masaya taşıyalım” diyebilir ve yine yardımla taşımasını sağlayabilirsiniz. Hatta biraz ısrarcı da olabilirsiniz. Bu tutumunuzu çocuğunuzun yemeğe kolayca gelebileceği ana kadar bu şekilde sürdürmelisiniz.
2.Olumsuz pekiştirme: Çocuğunuz yemeğe gelmeyip oyununa devam ederken ona kızdığınızı belli ettiniz. Birkaç saattir onunla ilgilenmeyip yemek hazırlıyordunuz şimdi ise olumsuz davranışından dolayı onunla ilgileniyorsunuz ve çocuğunuz bu durumdan memnun. Ne yapacaktır sizce? Bir sonraki öğün daha şiddetle yemeğe gelmeyi reddedecektir. Ne yapmış oldunuz çocuğunuzun olumsuz davranışını pekiştirmiş oldunuz.
ÖDEV:
1. Yukarıdaki diğer maddelere çözüm üretmek
2. Evde olumsuz bir davranışı 5 gün boyunca 25 dakika davranış öncesi- davranış anı- davranış sonrası şeklinde gözlemleyip not tutmak
3. Problem davranışa çözüm üretmek
HAFİZE TÜRKAN ÖKTEN
ÖZEL EĞİTİM UZMANI
