DAVRANIŞ PROBLEMLERİNİ ÇÖZÜMLEME
A: Yöntemler
B: Davranış değiştirme tekniklerini doğru uygulamak için neler yapmalı :
C: Otoriter Olmak
Ç: Peki çocuğumuzun olumsuz davranışları karşısında otoriter olmak nasıl mümkün olacaktır.
D: Problem Davranışı Nasıl Anlarız:
E: Öyleyse davranış problemlerinin nedenlerini maddeleştirelim:
A: Yöntemler
YÖNTEMLER
Pekiştireçler Ceza Söndürme
Bunları kısaca açıklarsak :
1.PEKİŞTİRME: Daha önceki dersimizden de hatırlayacaksınız olumlu pekiştirme ve olumsuz pekiştirme şeklinde ikiye ayırmıştık. Çocuğa davranışın hemen arkasından ödül verilmesine pekiştirme demiştik. Ödül yiyecek, oyuncak, kıyafet, eşya verme olabileceği gibi gülümseme, aferin deme, başını okşama gibi sosyal davranışlarda olabilir demiştik. Ancak farkında olmadan bazen olumsuz davranışı pekiştirmede söz konusu olabilir. Buna göre pekiştirmeyi ikiye ayırmıştık:
Olumsuz Pekiştirme: Farkında olmadan istenmeyen davranışın arttırılması
Olumlu Pekiştirme: İstenen davranışın arttırılması
2. CEZA: İstenmeyen davranışın azaltılmasına hizmet eden davranış ve tutumlardır. Cezayı da ikiye ayırmıştık:
Birinci tür ceza: Davranışın hemen arkasından uygulanan tutum davranışı azaltıyorsa buna birinci tür ceza diyoruz.
İkinci tür ceza: Davranışı artıran tutumlar geri çekildiğinde davranış azalıyorsa buna da ikinci tür ceza diyoruz.
3. SÖNDÜRME: Olumsuz davranışları görmezden gelerek kendi kendine yok olmasını sağlamaktır.
Yukarıda saydığımız üç teknik her davranışta tek bir tanesi olacak şekilde kullanılabileceği gibi bir davranışta üçü bir arada da kullanılabilir. Önemli olan ailenin tutarlı ve ortak tutumlar geliştirmesidir. Bireyler birbirlerinden farklı tutumlar sergilediklerinde, ya da davranışın her oluşumunda farklı tepkiler gösterdiklerinde çocuğun olumsuz davranışının artmasına, olumlu davranışının azalmasına neden olabilirler. Yani aile bireylerinden biri görmezden gelip ( söndürme ) diğeri de ceza / pekiştireç uyguluyorsa ortada ciddi bir sorun var demektir.
Not: Burada anne babalara birbirleri ile diyalog kurmalarını, problemlerle ilgili olarak konuşmalarını tavsiye ediyorum. Çoğunlukla anneler çocukların gelişimi, bakımı, eğitimi ile ilgilendikleri için babalar bu konulardan uzak kalıyor. Bazen bu annelerin aşırı sahiplenmelerinden kaynaklanıyor. Bazen de babaların ihmalkarlığından kaynaklanıyor. Böyle olduğunda çözümlenmek istenen davranışa dönük ortak tutumlar geliştirmek zorlaşabiliyor. Anne ya da babadan ya da diğer kardeş ve evde yaşayan büyükler davranışı değiştirmek için gösterdiğiniz gayreti desteklemezse bu sizin için çok ciddi bir zaman kaybı olacaktır. Çözümlemek istediğiniz davranışı hele ailedeki diğer bireyler pekiştiriyorsa bu daha da ciddi bir problemdir. Bazen anne ya da babanın problem olarak gördüğünü diğer bireyler problem olarak görmediği gibi bu davranışı komik de bulabiliyor. Tabi bu noktada ortak tutum sergilemek için davranışla ilgili ortak karar da almak gerekir. Anne babalara böyle ortak düşünmedikleri konularda eğitimcilerine danışmalarını tavsiye ediyorum
B: Davranış değiştirme tekniklerini doğru uygulamak için neler yapmalı :
1. Aile bireylerinin düşüncelerini birbirleri ile paylaşmalı
2. Ortak tutumlar geliştirmeli
3. Ev içindeki kurallara uymaya ve örnek olmaya özen göstermeli (çocuklarına örnek olmak)
4. Çocuğun yanında problem olan konu ile ilgili konuşmamalı
5. Evdeki diğer kardeşle onun anlayabileceği şekilde olayları paylaşmalı
6. Diğer kardeşi de yaptıkları işe ortak etmeli (sorumluluk vermeleri )
7. Çocuğunuzun eğitimcisi ile anne baba olarak birlikte sorunlarınızı paylaşmalı
8. Eğitimcinizin tavsiyelerine anne baba ortak katılmalı
9. Annelerin aşırı koruyuculuktan uzaklaşmalı
10. Aşırı koruyuculuk ailedeki diğer bireylerin dışlanmasına yol açar
11. Kesinlikle otoriter olmalı
C: Otoriter Olmak
karikatürdeki örnekte baba daha önce yapılan anlaşmayı hatırlatarak çocuğu onaylamadığını ve neden onaylamadığını ifade ediyor. İşte otorite aslında böyle bir şey. Yani her ne olursa olsun kurala uymaya çalışmak. Bu katı ve hırçın olmak anlamına gelmez. Yani çocuğunuza kurallara uymak adına katı bir tutum sergilemenizi söylemiyorum. Sadece problem davranışa dönük geliştirdiğiniz ve ailece karar aldığınız bir konuda tutarlı olmanızı öneriyorum.
Neden özel eğitimde otoriter olmak önemlidir diye soralım:
Otoriter tutum yanlış anlaşılan bir kavram. Oysa özel eğitimin temel anlayışlarından biridir. Burada tavsiye edilen çocuğun üzerinde baskı kurmak değildir. Otorite ile anlatılmak istenen tutarlı olmaktır. Yani ev içinde, sınıf içinde, sosyal ortamlardaki kurallara uyma konusunda kesin tavırlı ve tutarlı olmaktır otorite ile anlatılmak istenen işte budur.
Aileler bize geldiklerinde ilk şikayet çocuğun başına buyruk hareket etmesi, söz dinlememesi, yasakları kabul etmemesidir.
Bu hakikaten önemli bir sorundur. Çocuğun dikkati dağınıktır, öğrenme problemi vardır birde üstüne kuralları kabul etmemesi eklenirse çok ciddi bir problem oluverir.
Anne babalar zaman içinde farkında olmadan anı kurtarmak için çocuğun olumsuz davranışlarını pekiştirirler. Genellikle çocuğun istediği şeyler eninde sonunda yapılır. Amaç çocuğun bağırmasını ağlamasını biran önce susturmaktır. Zaman içinde çocuk isteklerinin yerine gelmesine alışır. Bir gün eğitim almaya başlar ve kurallarla tanışır işte problemler başlar çünkü eğitimci anne ve babaların şikayetlerini çözümlemek için çocuğun her istediğinin yapılmasının yanlışlığını anlatmıştır. Artık davranışlara çözüm üretme zamanıdır.
Otoriter olun demek tutarlı ve çocuğunuza kurallara uyması konusunda kesin tavırlı olun demektir. Baskıcı, despot, katı tutumlu olun demek değil!!!!!
Ç: Peki çocuğumuzun olumsuz davranışları karşısında otoriter olmak nasıl mümkün olacaktır:
1. Problem davranışı kabullenmek
2. Çözümün mümkün olduğunu kabullenmek
3. Ailece ortak tutum sergilemek
4. Yalnızca anne ya da yalnızca baba davranışla ilgileniyorsa ona yardımcı olmak
5. Eğitimcinizin tavsiyelerine kulak vermek
6. Çocuğunuz ne kadar ağlarsa ağlasın, ne kadar bağırırsa bağırsın kararlılığınızdan vazgeçmemek
7. Çocuğunuzu çok iyi gözlemlemek
8. Problem davranışı fark ettiğiniz an nasıl bir tutum sergileyeceğinize karar vermek ve devamında da tutarlı davranmak.
D: Problem Davranışı Nasıl Anlarız:
Çocuklarımızla ilgili olarak öğretmek istediğimiz davranışlar, değiştirmek istediğimiz olumsuz davranışlar ya da arttırmak istediğimiz olumlu davranışlar vardır. İşte bu davranışları öğretmek, azaltmak ya da arttırmak istediğimizde önce yapmamız gereken doğru bir şekilde davranışı gözlemlemektir. Bu nedenle davranışı gözlerken üç noktaya dikkat etmeliyiz: Davranış öncesi – davranış anı – davranış sonrası. Bu gözlemlerden sonra da davranışı değiştirmeye dönük tutumlar geliştirmeliyiz. Geliştirdiğimiz bu tutumlar yukarıda bahsettiğimiz davranış değiştirme tekniklerini içermelidir. Yani; ödül-ceza-söndürme
Eğer bu davranış yeni başlamış ise davranışı görmezden gelmek başlangıç için işe yarar. Söndürme tekniği yeni başlayan davranışlarda oldukça etkilidir. Çünkü davranış henüz öğrenilmemiş ya da kalıplaşmamıştır. Çevredekilerin tutumlarına göre davranış yönünü belirler. Eğer bir müddettir devam ediyor ve siz yeni yeni üzerinde duruyorsanız cezayı kullanabilirsiniz. Ya da yerine başka bir davranış edinmesini sağlayarak ödül verebilirsiniz.
Genellikle çocuklar yaptıkları şeyin dikkat çektiğini fark ettiklerinde bu davranışı arttırırlar. Yani yapılan olumsuz davranışa gösterdiğimiz tepki çocuk için bizim onunla ilgilendiğimiz anlamına gelebilir. Bu da çocuğun olumsuz davranışının şiddetini ve sayısını attırmasına neden olabilir.
Aslında bu ailelerin en sık yaptığı hatalardandır. Hatta biz eğitimcilerinde en sık yaptığımız hatalardandır. Bazen çocuğun bize vermek istediği mesajı kaçırırız. Çocuğun farklı yollar deneyerek bize ulaşmasına neden olabiliriz. İşte bunlarda çocukta gördüğümüz davranış problemlerinin nedenlerini oluşturur. Dikkat etmemiz gereken şey iyi bir gözlemci olmak. Sonrada bir problem gördüğümüzde önce problemi tanımlamaya çalışmak:
Bu problem neden oldu?
Çocuğumuz bize ne söylemeye çalışıyor?
Problem başlayalı ne kadar oldu?
Şimdi nasıl bir yol izlemeliyiz?
Her şeyden önce davranışı birkaç gün gözlemlemelisiniz. Davranış öncesi – davranış - davranış sonrası şeklinde. Amacımız çocuğun bu davranışı neden bu şekilde yaptığını anlamaya çalışıp çözümü ona göre bulmak.
Genellikle olumsuz davranışların alt yapısında belirgin nedenler vardır. Tabi bu her zaman böyle olmak zorunda değildir. Bazen de çocuklar nedensiz olumsuz davranışlar sergileyebilirler.
E: Öyleyse davranış problemlerinin nedenlerini maddeleştirelim:
1. Anne babanın anı kurtarmak için yaptıkları anlık çözümler
2. Ebeveynlerin ve eğitimcilerin ortak tutumlar geliştirememeleri
3. Aile bireylerinin tutarlı davranışları gösterememesi
4. Çocuğu iyi gözlemleyememe
5. Çocuktan gelen mesajları iyi yorumlayamama
6. Çocuğun hiperaktivitesi,otizmi, öğrenme problemi
7. İki kardeş arasında yaşanan durumlar
8. Okulda çocuğun sağlıklı iletişim kuramaması (çocukların kaynaştırma programından yaralanırken grup etkinliklerine hazır olması önemlidir.)
HAFİZE TÜRKAN ÖKTEN
Özel Eğitim Uzmanı
